Oświęcimski Strategiczny Program Rządowy (OSPR) był zainicjowany przez Radę Ministrów w 1996 r. Dotychczas został on realizowany w pięciu etapach, w następujących latach:
– etap I   - 1997-2001,
– etap II  - 2002-2006,
– etap III - 2007-2011,
– etap IV - 2012-2015,
– etap V  - 2016-2020.

Obecnie w latach 2021-2025 realizowany jest etap VI tego Programu. Gmina Chełmek jest beneficjentem tego Programu od 2018 roku, od jego V etapu. Obecnie trwają prace związane z podpisaniem umowy pomiędzy Gminą Chełmek, a Wojewodą Małopolskim.

Celem strategicznym Programu jest zapewnienie pokoju społecznego wokół byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau dla tworzenia warunków godnego upamiętnienia największego w Europie i świecie miejsca pamięci masowej zagłady, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Cel ten będzie realizowany głównie poprzez wsparcie działań jednostek samorządu terytorialnego Ziemi Oświęcimskiej na rzecz zagwarantowania godnych warunków upamiętnienia ofiar masowej zagłady, odpowiedniej dostępności miejsc pamięci i bezkonfliktowego funkcjonowania Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, przy jednoczesnym tworzeniu warunków dla harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego lokalnych wspólnot samorządowych.

W ramach V etapu Gmina Chełmek zrealizowała w 2018 roku zadanie pn.: „Modernizacja układu dróg - ulica Wojska Polskiego, ulica Marszałka Piłsudskiego i ulica Ofiar Faszyzmu w Chełmku, stanowiących dojazd do miejsca pamięci". Obejmowało ono między innymi wymianę nakładek asfaltowych na tych ulicach, miejscową wymianę podbudowy, wykonanie wyniesionego przejścia dla pieszych, wykonanie oznakowania poziomego jezdni.

Cele realizacji zadania:

1. przebudowa układu komunikacyjnego, umożliwiającego dojazd do miejsca pamięci, upamiętniającego ofiary faszyzmu, w szczególności więźniów podobozu „Aussenkommando Chelmek",
2. udostępnianie i upamiętnianie miejsc historycznych, związanych z działaniem niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau,
3. zapewnienie dostępności komunikacyjnej oraz bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego.

Wykonanie zadania poprawiło w znacznym stopniu infrastrukturę drogową, zapewniło dostępność komunikacyjną oraz bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego, w szczególności usprawniło ruch odwiedzających miejsce historycznie - pomnik "Ofiar Faszyzmu" w Chełmku.

Realizacja zadania wpisuje się w Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020, Obszar 4. Krakowski Obszar Metropolitarny i inne subregiony, kierunek 4.5. Rozwój Małopolski Zachodniej, działanie 4.5.2. w zakresie dotyczącym wzmacniania funkcji symbolicznych Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Informacje finansowe zadania:

 Historia Aussenkommando Chelmek i pomnika Ofiar Faszyzmu

Na wschód od przystanku kolejowego Chełmek (w odległości około kilometra w linii prostej), na terenie dzielnicy Paprotnik, znajdowała się drewniana szopa, będąca parowozownią kolei wąskotorowej, łączącej fabrykę obuwia Bata z kamieniołomem Jazdówka w Libiążu.

W październiku 1942 roku Niemcy zamienili parowozownię na komando zewnętrzne – Aussenkommando Chelmek. Podobóz był jednym z 44 miejsc kaźni, należących do Konzentrationslager (KL) Auschwitz. Uwięziono w nim około 150 obywateli Francji, Belgii i Holandii, pochodzenia żydowskiego. Na zlecenie Joachima Schulz - Bundte, komisarycznego zarządcy dawnej Polskiej Spółki Obuwia Bata, zamienionej na Ota Schlesische Schuhwerke („Bata”), wykonywali najcięższe niewolnicze prace. Ich głównym zadaniem było oczyszczanie pobliskich stawów, z których czerpano wodę dla potrzeb fabryki. Więźniowie usuwali z dna muł i szuwary oraz karczowali korzenie drzew. Urobek mieszany z kamieniem, używany był do umacniania okalających grobli i dróg. W Kamieniołomie Jazdówka, więźniowie wydobywali dolomitowe skały i transportowali je kolejką wąskotorową na stawy i do fabryki. Bestialsko traktowani więźniowie, wykorzystywani byli również do niewolniczej pracy w fabryce, przy naprawie dróg oraz w różnych miejscach, w zależności od potrzeb okupanta. Głód, ciężka praca, a przede wszystkim brutalne traktowanie przez esesmanów, sprawiły, iż w trakcie dwóch miesięcy w podobozie zginęło 47 więźniów, zaś 64 w stanie ciężkim odwieziono do obozowego szpitala. Chorych, wycieńczonych i zmarłych wywożono do KL Auschwitz, a na ich miejsce przywożono nowych więźniów.

W grudniu 1942 roku Niemcy ostatecznie zakończyli haniebną historię Aussenkommando Chelmek, a jej tragiczny przebieg kosztował życie niemal wszystkich więźniów. Naukowcy szacują, że w wyniku morderczej pracy i nieludzkiego traktowania, mogło zginąć nawet kilkaset osób. 5 października 1969 r. odsłonięto wzniesiony przez mieszkańców pomnik, upamiętniający ofiary podobozu „Aussenkommando Chelmek". Betonowa surowa płyta z wizerunkami ludzkich twarzy wyrażających cierpienie, została usytuowana na obrzeżach miasta w dzielnicy Paprotnik.

U podnóża pomnika na kamiennych płytach widnieją nazwiska zamordowanych i zaginionych w latach 1939-1945 mieszkańców Chełmka. To miejsce ma symboliczny wymiar, a pamięć o ofiarach podobozu i II Wojny Światowej jest żywa i ponadczasowa.

Więcej informacji o Aussenkommando Chelmek znajduje się tutaj.

Zdjęcia przedstawiające efekty realizacji zadania